Profilaktyka raka jajnika

Profilaktyka raka jajnika Rak jajnika nadal pozostaje trzecim co do częstości występowania i trzecim pod względem liczby zgonów nowotworem narządów płciowych u kobiet w Polsce. Mimo znaczącego postępu w leczeniu operacyjnym we wczesnych stadiach zaawansowania, stosowania radykalnych zabiegów redukujących masę nowotworu oraz efektywności leczenia chemioterapeutykami w stadiach zaawansowanych, choroba ta stanowi problem medyczny i społeczny. W Polsce w ciągu ostatnich 20 lat następuje wzrost wskaźników zachorowalności i śmiertelności z powodu tego nowotworu. Późne rozpoznanie i złe rokowanie powodują, że zajmuje on główne miejsce wśród przyczyn zgonów kobiet.
Fazy profilaktyki. Obecnie coraz większe znaczenie ma profilaktyka oraz zapobieganie, zwłaszcza że efekty leczenia raka jajnika w Polsce w dalszym ciągu są niezadowalające. W profilaktyce schorzeń nowotworowych można wyróżnić 3 fazy działań prewencyjnych:
-profilaktykę pierwotną - obejmującą działania prewencyjne (zapobiegawcze) podejmowane przed zachorowaniem, którą mają eliminować znane czynniki zwiększające ryzyko zachorowania,
- profilaktykę wtórną - obejmującą działanie ukierunkowane na wczesne wykrywanie stanów przednowotworowych i wczesnych postaci raka (badanie przesiewowe),
- profilaktyka trzeciorzędowa - obejmującą właściwą diagnostykę, odpowiednie i szybko wdrożone leczenie, profilaktykę nawrotów oraz rehabilitację.
W programie profilaktycznym raka jajnika szczególnego znaczenia nabierają działania realizowane w ramach pierwotnej i wtórnej profilaktyki. Profilaktyka pierwotna ma na celu obniżenie współczynnika zachorowalności i umieralności. Można to osiągnąć poprzez właściwą edukację zdrowotną propagującą prozdrowotny styl życia oraz eliminując znane czynniki ryzyka.
Czynniki ryzyka rozwoju raka jajnika. Do czynników ryzyka raka jajnika należą:
- czynniki rodzinne i genetyczne - rak jajnika w I stopniu pokrewieństwa (matka, siostra, córka) lub w I i II stopniu pokrewieństwa (babka, ciotka), zespół raka sutka i jajnika, zespół Lynch II (rak okrężnicy i odbytnicy, rak trzonu macicy, rak jajnika)
- czynniki demograficzne - wiek, miejsce zamieszkania. Dane National Cancer Institute dotyczące epidemiologii wykazały wzrost częstości raka jajnika po 40rż. i szczytową zachorowalność w wieku 75-79 lat. Stąd wniosek,że częstość występowania tego nowotworu znacząco wzrasta wraz z wiekiem kobiet. Kobiety mieszkające w krajach wysoko uprzemysłowionych z wyższym statusem socjoekonomicznym są znacznie bardziej narażone na rozwój raka jajnika;
- styl życia - dieta bogatotłuszczowa, pełne mleko, kawa, nikotyna;
- czynniki środowiskowe - talk;
- niepłodność;
- nierództwo.
Czynniki protekcyjne (zmniejszające ryzyko raka) - to przebyte ciąże, poronienia, długotrwałe karmienie piersią, antykoncepcja hormonalna
Profilaktyka pierwotna Właściwa edukacja zdrowotna realizowana na poziomie profilaktyki pierwotnej powinna ułatwić kobietomzrozumienie, w jaki sposób ich postępowanie i ich środowisko wpływają na stan zdrowia oraz jak można wspomagać i korzystnie korygować zachowania zdrowotne. Znajomość czynników ryzyka pozwala także na wyodrębnienie grup szczególnego ryzyka. Kobiety z tych grup należy objąć programem regularnych badań diagnostycznych
Profilaktyka wtórna Badanie przesiewowe raka jajnika obejmuje badanie ginekologiczne, ulrtasonograficzne badanie sondą dopochwową oraz ocenę stężenia antygenu Ca 125 Badanie sondą dopochwową umożliwia uwidocznienie jajników i zmian z nich wychodzących. Metoda ta pozwala ocenić ich wielkość, kształt, strukturę wewnętrzną oraz położenie w miednicy mniejszej. Nowoczesne techniki ultrasonograficzne pozwalają zaobserwować bardzo niewielkie zmiany morfologiczne, które zwykle uchodzą uwadze w czasie badania ginekologicznego, sugerujące podejrzenie wczesnego stadium procesu nowotworowego. W piśmiennictwie istnieją opracowania wskazujące, że wywiad i badanie ginekologiczne nadal pozostają ważnymi metodami w rozpoznawaniu tego nowotworu, chociażwykazano wiele niedoskonałości takiego postępowania Największą wadą badania ginekologicznego 2-ręcznego jest jego niska czułość i swoistość, ale nie należy z niego całkowicie rezygnować. Antygen Ca 125 jest wskaźnikiem nowotworowym charakterystycznym dla raka jajnika. Jego podwyższone stężenie powyżej 35 U/ml w znacznym stopniu nasuwa podejrzenie procesu złośliwego. Stężenie tego wskaźnika koreluje ze stopniem klinicznego zawansowania nowotworu. Jednak wskaźnik nie jest całkowicie swoisty dla tego nowotworu i jego podwyższone stężenie można stwierdzić także w innych schorzeniach, takich jak endometrioza, mięśniak czy stany zapalne przydatków.

W artykule wykorzystano elemety pracy poglądowej: Urszula Sioma-Markowska, Adam Sipiński, Mariola Machura, Anna Gołąbek, Monika Selwet Zakład Pielęgniarstwa w Ginekologii i Położnictwie Katedry Ginekologii i Położnictwa w Tychach Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicac